اشتباهِ خوب؛ بهترین اشتباه؟ / به بهانه‌ی آغاز شمارش معکوس تا انتشار جدیدترین اثر «بهرام»

مقدمه

جریان هیپ‌هاپ در ایران -چه از بعد فرهنگی و چه از بعد هنری- از بدو پیدایش دست‌خوش فراز و نشیب‌های فراوان بوده است. جریانی که در مسیر حرکت به سمت یک مفهوم آگاهانه و عاری از تعارضات اجتماعی، گاه خود بسترسازی کرده و گاه توسط نیروهای مختلف سمت‌و‌سویی دیگر پیدا کرده است. با وجود این‌که هیپ‌هاپ در ایران را می‌توان یک مقوله‌ی وارداتی در نظر گرفت، اما فرم هیپ‌هاپ در ایران هرگز یک تقلید صرف از فرهنگ اولیه‌ی هیپ‌هاپ نبوده است. چرا که هیپ‌هاپ در طول زمان، خود را با فرهنگ شهری هر نقطه گره می‌زند. به همین دلیل نیز در گذر زمان، آثاری که در این سبک (به خصوص در حوزه موسیقی) منتشر شده است از فرم آثار هیپ‌هاپ آمریکایی فاصله گرفته و از مُد به سمت یک جریان فکری حرکت کرده است

 موسیقی به عنوان برجسته‌ترین عنصر این جریان، همواره نقشی اثربخش را ایفا کرده است. در این میان خوانندگان سبک رپ را می‌توان پرچم‌داران تهییج این جریان دانست. هنرمندانی که همواره صفت زیرزمینی بودن را همراه خود یدک کشیده و برای فرم‌دهی به فرهنگ هیپ‌هاپ فارسی تلاش کرده‌اند. در این میان «بهرام» را می‌توان یکی از ستون‌های اصلی فرهنگ هیپ‌هاپ در ایران به شمار آورد. چرا که از بدو فعالیت خود، زمینه‌‌ساز فرم‌دهی به این فرهنگ بوده و در این زمینه تلاش‌هایی گاه فراتر از حوزه موسیقی نیز انجام داده است.

 

در این مقاله به بررسی نقش «بهرام» در هیپ‌هاپ فارسی خواهیم پرداخت. همچنین پیش‌نقدی بر آلبوم «اشتباهِ خوب» خواهیم داشت و به‌فروش‌رسانی آن را تحلیل می‌کنیم. علاوه بر این به نقش «مهدیار» به عنوان آهنگ‌ساز این آلبوم و تلاش‌های او در زمینه‌ی توسعه‌ی هیپ‌هاپ فارسی نیز خواهیم پرداخت.

 

«بهرام» و هیپ‌هاپ فارسی

 

فرهنگ هیپ‌هاپ در ایران همواره دارای نقاط عطفی در حوزه فعالیت خود بوده است. اهمیت «بهرام» در این جریان به این علت است که در هر مرحله‌ای که یک نقطه‌‌ی عطف رخ داده است جای پای او به چشم می‌خورد. فعالیت «بهرام» در ابتدا به مانند سایر هم‌نسلان خود یک تقلید صرف از هیپ‌هاپ آمریکایی بود. موسیقی‌هایی با سطح کیفی و محتوایی پایین؛ اما در ادامه تلاش‌های او در زمینه‌ی ایجاد فضاهای جدید و نوآوری در سبک موسیقی رپ فارسی به قدری عمیق بود که باعث ایجاد تغییر در طرز فکر رپ‌خوان‌های تازه‌کار شد. به طوری که بسیاری از رپ‌خوان‌های مطرح کنونی، تحت تأثیر فضای ایجاد شده توسط وی اقدام به تولید آثار خود کردند. اثرگذاری «بهرام» در موسیقی رپ فارسی به حدی است که بیش از هر رپ‌خوان فارسی دیگری به نام و آثار او در آثار هنرمندان دیگر اشاره شده است (به عنوان مثال «داریوش» در اثر «سراب» به عنوان یک هنرمند از نسل جدید به اثر «اینجا ایرانه» «بهرام» اشاره می‌کند و «دیو» به عنوان یک هنرمند از نسل قدیم در اثر «گل یخ» اثر «دلنوشت» «بهرام» را مورد اشاره قرار می‌دهد).

 

تلاش‌های او و مجموعه‌ی «دیوار» در تولید آلبوم «24 ساعت» در دوره‌ای که موسیقی رپ در یک فرم ازهم‌گسیخته دنبال می‌شد، فراتر از حد انتظار بود. اثر «24 ساعت» و شجاعتی که در استفاده از یک فضای ریتمیک در آن به کار گرفته شده بود همچنان این اثر را زنده نگاه داشته است. پیش از آلبوم «24 ساعت» نوآوری‌های «بهرام» از دید محتوایی نیز با آثاری نظیر «نامه‌ای به رئیس جمهور» همراه بوده است.

 

«بهرام» تلاش زیادی کرده است تا مخاطبین خود را هر چه بیشتر با هویت فرهنگ هیپ‌هاپ آشنا کند. این تلاش‌ها محدود به تولید موسیقی نبوده و با انتشار مقاله، مصاحبه و حتی زیرنویس نمودن مستند نیز همراه بوده است. همگی این‌ها بیان‌گر این است که شناخت مخاطبین وی از موسیقی و فرهنگ هیپ‌هاپ برای او یک دغدغه به شمار می‌رود.

 

پایان 1525 روز سکوت

 

آلبوم «اشتباهِ خوب» در روز 13 تیر 1394 در حالی منتشر می‌شود که 1525 روز (4 سال و 2 ماه و 3 روز) از آخرین اثر منتشر شده توسط «بهرام» می‌گذرد. آلبوم «سکوت» در 11 اردیبهشت 1390 منتشر شد. چنین فاصله طولانی‌مدتی شاید طولانی‌ترین سکوت در میان بزرگان موسیقی رپ فارسی نباشد، اما قطعاً تأثیرگذارترین آن بوده است. چرا که مخاطبین باز هم نقطه‌ی عطف دیگری در فرهنگ هیپ‌هاپ را انتظار می‌کشند. چندی پیش آلبوم «بزرگ» از «سامان ویلسون» بعد از 8 سال سکوت منتشر شد. آلبومی که برای هواداران وی سرگرم‌کننده نیز بود، اما این آلبوم تغییری در فرهنگ هیپ‌هاپ ایران ایجاد نکرد. در صورتی که در ریتوئیتی که توسط «بهرام» منتشر شد، وی این نوید را می‌دهد که رپ فارسی به 2 دوره تقسیم می‌شود: دوره‌ی پیش از «اشتباهِ خوب» و دوره‌ی پس از «اشتباهِ خوب» ؛ چنین ادعایی قطعاً توقعات را از این آلبوم بسیار بالا می‌برد.

 

آلبوم را طبیعتاً بایستی پس از انتشار مدت‌ها گوش داد و سپس آن را نقد کرد. در نتیجه در این مقاله قصد نقد فنی این آلبوم را که تنها ثانیه‌هایی از آن در قالب دمو منتشر شده است را نداریم. تنها پیش‌نقدی خواهیم داشت بر کلیت آن و ذکر نکات جالب توجه پیرامون آلبوم «اشتباهِ خوب»:

  • آلبوم «اشتباهِ خوب» شامل 16 ترک است. دو اثر بیشتر از آلبوم «سکوت» و 7 اثر بیشتر از آلبوم «24 ساعت».
  • در این آلبوم نیز همانند آلبوم «سکوت» از همکاری با دیگر هنرمندان خبری نیست. جالب است بدانید در سه آلبوم اخیر «بهرام» شامل 39 ترک، تنها یک همکاری به چشم می‌خورد («خیابون» و همکاری با «نیموش»). در نتیجه به نظر می‌رسد «بهرام» برای ابراز افکار و عقاید خود در قالب آلبوم ترجیح می‌دهد به تنهایی اقدام کند. لازم به ذکر است دو همکاری اخیر او در قالب تک‌آهنگ شامل همکاری وی با «عرفان» و «پیشرو» بوده است که هر دو به پیش از آلبوم «سکوت» باز می‌گردند.
  • در کاور آلبوم «اشتباهِ خوب»، بر خلاف دو آلبوم قبلی، اثری از تصویر «بهرام» به چشم نمی‌خورد.
  • بر خلاف دو آلبوم «سکوت» و «24 ساعت» که توسط تشکل دیوار منتشر شده بود، به نظر می‌رسد آلبوم «اشتباهِ خوب» تحت پوشش هیچ تشکل خاصی و به شکل مستقل منتشر خواهد شد. این موضوع در دوره‌ای که هر روز یک کمپانی و لیبل در جامعه‌ی هیپ‌هاپ فارسی متولد می‌شود بسیار قابل توجه است.
  • آلبوم «24 ساعت» در سال 1387 منتشر شد. پس از 3 سال و در سال 1390 آلبوم «سکوت» انتشار یافت. و اکنون پس از 4 سال آلبوم «اشتباهِ خوب» منتشر می‌گردد. با چنین روندی می‌توان انتظار داشت آلبوم بعدی «بهرام» در سال 1399 و بعد از 5 سال منتشر گردد! اتفاقی که اصلاً برای جامعه‌ی هیپ‌هاپ ایران خوشایند نیست. در ادامه به بررسی این سکوت‌های طولانی مدت خواهیم پرداخت.

 

سکوت یا غیبت؟

 

جدا از تمامی تلاش‌هایی که «بهرام» جهت سازندگی هیپ‌هاپ فارسی صورت داده است، انتقادهایی نیز بر وی وارد است.

 

بدون شک تولید آثار با فاصله زمانی کم امری غیرحرفه‌ای است. شنونده بایستی فرصت گوش دادن به آثار و تجزیه و تحلیل آن‌ها در نزد خود را داشته باشد. اما به راستی آیا 4 سال، زمان بیش از اندازه زیادی برای فرصت دادن به شنونده نیست؟ 4 سال نقش نداشتن در جریان موسیقی و فرهنگ هیپ‌هاپ آیا مخاطره‌آمیز نیست؟ «بهرام» و دیگر بزرگان جامعه‌ی هیپ‌هاپ بایستی بدانند که 10 سال فعالیت در جوامع‌ مجازی و انتشار جملات و متون هر چند پربار، عمیق و فلسفی، به اندازه‌ی یک تک‌آهنگ نمی‌تواند بر بدنه‌ی هیپ‌هاپ تأثیرگذار باشد. گاه‌به‌گاه ارسال یک توئیت یا پست با محتوای مبهم در شبکه‌های مجازی، تنها باعث دور شدن مخاطب از جریان فکری ساخته‌شده توسط موسیقی می‌گردد. «بهرام» و دیگر بزرگان این سبک بایستی بدانند که علت مطرح شدن آن‌ها در این جامعه، صرفاً تولید افکارشان بر پایه‌ی موسیقی بوده است نه ارسال پست و توئیت. در نتیجه دور شدن از این جریان فکری مبتنی بر موسیقی، تنها باعث دل‌زدگی مخاطب و سخت‌تر شدن کار هنرمند می‌گردد. «بهرام» پس از انتشار این آلبوم، بایستی بیش از پیش با موسیقی خود برای هدایت جریان هیپ‌هاپ فارسی تلاش کند. این که آخرین تک‌آهنگ منتشر شده از «بهرام» به بیش از 5 سال پیش بازمی‌گردد اصلاً نمی‌تواند اتفاق خوبی تلقی شود.

 

حمایت از استعدادها

 

یکی از وظایف «بهرام» و دیگر بزرگان این سبک حمایت رپ‌خوان‌های تازه‌کار اما با استعداد است. امری که «بهرام» آن را به صورت نصفه‌ونیمه و گاه‌وبی‌گاه انجام می‌دهد. شبکه‌های مجازی با تعداد مخاطبین بالا فرصت مناسبی را در اختیار «بهرام» قرار می‌دهد تا به عنوان یک حامی استعداد‌ها عمل کند. میان انبوه آثاری که روزانه منتشر می‌شود آثار بسیار قابل قبولی در حوزه هیپ‌هاپ به چشم می‌خورد که به دلیل ناشناس بودن هنرمند، به گوش مخاطبین نمی‌رسد. در صورتی که «بهرام» با به اشتراک‌گذاری این آثار می‌تواند حامی آن‌ها باشد. حدأقل در زمان سکوت، چنین اقداماتی بسیار در کمک به جریان و فرم‌دهی فرهنگ هیپ‌هاپ فارسی موثر است.

 

فروش آلبوم، اشتباهِ خوب یا بد؟

 

فروش آثار موسیقی هیپ‌هاپ از مدت‌ها قبل در میان هنرمندان این سبک چه به شکل حرفه‌ای و چه به شکل آماتور صورت گرفته است. اولین اقدام برای فروش آلبوم هیپ‌هاپ به سال 1386 و آلبوم «جنگل آسفالت» «هیچکس» باز می‌گردد. جایی که «مهدیار» نیز به عنوان آهنگ‌ساز آن آلبوم فعالیت داشت. همچنین اولین آلبوم حرفه‌ای «بهرام» با نام «24 ساعت» نیز توسط تشکل «دیوار» در قالب بسته‌بندی فیزیکی به فروش رسید.

 

فروش آثار در قالب موسیقی زیرزمینی ایران همواره توسط مخاطبین –هر چند به شکل محدود- با اقبال روبرو شده است. اما در این میان، نظرات انتقادآمیزی نسبت به فروش محصولات در زیرزمین نیز وجود دارد. در این بخش به بررسی هر دو دیدگاه موافق و مخالف خواهیم پرداخت و قضاوت و نتیجه‌گیری در این زمینه را به مخاطب واگذار می‌کنیم.

 

دیدگاه موافق بیان می‌کند که فروش آلبوم با محتوای موسیقی زیرزمینی، موجب حمایت از خواننده و به طور کلی تولیدکننده می‌گردد. به طوری که هنرمند با حمایتی که توسط مخاطب صورت می‌گیرد نسبت به کاری که انجام می‌دهد تشویق می‌شود. در حال حاضر پیش‌فروش آلبوم «اشتباهِ خوب» نیز با چنین رویکردی صورت می‌پذیرد و با اقبال عمومی مخاطبین نیز روبرو شده است. به طوری که این آلبوم در میان لیست برترین آلبوم‌های فروخته‌شده هیپ‌هاپ جهان در سایت «آمازون» نیز قرار گرفته است. چنین اتفاقی یک اتفاق میمون و خوش‌آیند برای هیپ‌هاپ فارسی تلقی می‌شود، اما چرا مخالفینی نیز وجود دارند؟

 

مخالفین فروش محتوای موسیقی زیرزمینی سوالاتی را مطرح می‌کنند؛ هدف از فروش آثار زیرزمینی چیست؟ حمایت مالی از تولیدکننده؟ آیا تولیدکننده این آثار را منتشر کرده است که پول در بیاورد؟ آیا هدف از انتشار آلبوم «اشتباهِ خوب» پول‌دار شدن «بهرام» است؟ مگر نه این که دغدغه «بهرام» توسعه‌ی هیپ‌هاپ است؟ پس این همه هنرمند زیرزمینی که آثارشان را بدون فروش منتشر می‌کنند چرا آثارشان را نمی‌فروشند؟ آیا بلد نیستند؟ یا دغدغه‌شان پول نیست؟‌ بلکه دغدغه‌شان بیان آن چه است که در سینه دارند؟ مگر نه این‌که فلسفه وجودی موسیقی زیرزمینی مخالفت با عرف جامعه است؟‌ عرف جامعه می‌خواهد برای استفاده از آثار پول پرداخت کنید. اما در زیرزمین چرا باید پول پرداخت شود و جیب کسی پر از پول شود؟ بسیاری از هنرمندان توان مالی ضبط آثار خود را ندارند، اما عشق‌شان این است با پول کارگری، یک اثر تولید کنند.

 

همان‌طور که گفته شد، این دیدگاه در برابر دیدگاه حمایت مالی قرار گرفته است و مخاطبان به دو دسته‌ی موافق و مخالف تقسیم می‌شوند. هر چند که شمار افرادی که ترجیح می‌دهند به بهانه‌ی لذت بردن از یک کار، پولی پرداخت کنند، بیشتر هستند.

 

مهدیار، فراتر از یک آهنگ‌ساز

 

اگر در میان نظرات پست‌هایی که «بهرام» در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده است جستجو کنید، با سیل زیادی از نظرات مخاطبین با محتوای همکاری «بهرام» با دیگر هنرمندان روبرو می‌شوید: «با هیچکس فیت بده»، «با علی‌ سورنا فیت بده» و... . در صورتی که یکی از بزرگ‌ترین همکاری‌های تاریخ هیپ‌هاپ فارسی در آلبوم «اشتباهِ خوب» رخ داده است. با تمام احترامی که برای تمامی آهنگ‌سازان و تهیه‌کنندگان موسیقی هیپ‌هاپ فارسی باید قائل شویم، بدون شک «مهدیار» با کلاس جهانی که پیدا کرده است حرفه‌ای‌ترین آهنگ‌ساز کنونی جامعه‌ی هیپ‌هاپ فارسی است. چنین همکاری بین «بهرام» و «مهدیار» در قالب یک آلبوم با 16 ترک، بیش از همکاری «بهرام» با هر هنرمند دیگری در قالب یک ‌تک‌ترک، برای مخاطبین هیجان‌انگیزتر خواهد بود.

 

اما مهدیار را نمی‌توان تنها یک آهنگ‌ساز صرف در نظر گرفت. او حرفه‌ای است و هر هنرمندی که با او کار کند هم تحت تأثیر او قرار گرفته و حرفه‌ای می‌شود. این اصلی است که مدت‌هاست ثابت شده است. او حرفه‌ای آهنگ‌سازی می‌کند، حرفه‌ای تنظیم می‌کند، حرفه‌ای تیزر ویدئویی تهیه می‌کند و حرفه‌ای کار را منتشر می‌کند. شاید اگر «بهرام» با تهیه‌کننده دیگری همکاری داشت، این آلبوم هیچ‌گاه بدین صورت به فروش نمی‌رسید. این نوع توزیع، از تولید تیزر ویدیویی گرفته تا پخش دیجیتالی، محصول تفکر مهدیار است. هر چند در نهایت با چند روز دیگر صبر کرد و به هنری که مهدیار در این آلبوم خرج کرده است گوش فرا داد.

 

سخن آخر با مخاطبین

 

آلبوم حرفه‌ای، شنونده‌ی حرفه‌ای نیز می‌طلبد. در حالی که تنها چند روز تا انتشار آلبوم باقی مانده است، آخرین فرصت‌ها برای گوش دادن دوباره و چندباره به آثار آلبوم‌های قبلی «بهرام» است. شاید باید بار دیگر با موشکافی بیشتر این آثار گوش داده شود. طبیعتاً ارتباطی که به ویژه بین آلبوم «سکوت» و «اشتباهِ خوب» وجود دارد تنها با گوش دادن دقیق به آثار کشف خواهد شد. شاید هنوز حرف پنهانی در «24 ساعت» مخفی مانده است و هنوز حقیقت‌هایی کشف‌نشده در «سکوت» نهفته است.

 

 پس از انتشار آلبوم نیز بایستی بارها و بارها آلبوم را گوش داد و سپس در خصوص هر اثر و در نهایت کلیت آثار از کلیه ابعاد قضاوت کرد.

 

امید است که جریان هیپ‌هاپ فارسی روز‌به‌روز با آثار پرارزش، حرفه‌ای‌تر و آگاه‌تر به پیش رود.

 

کسری مقبلی

4 تیر 1394